Sa Mạc Phong Bạo

*Chương này có nội dung ảnh, nếu bạn không thấy nội dung chương, vui lòng bật chế độ hiện hình ảnh của trình duyệt để đọc.

Sứ thần Canaan lấy từ mâm cống phẩm đồ trang sức bảo thạch tuyệt đẹp và cực kỳ quý hiếm đem hiến cho quân vương.

Ashurnasirpal cười tiếp nhận, hai tay đầy châu báu quay đầu nhìn Kiều Tang, “Đừng có nhìn tới ngu ngốc như vậy” bộ dáng Kiều Tang khiến hắn không thể không nói. ”Chỉ là chút lễ vật tiến cống chẳng đáng là bao. Tới Đại lễ của Assyria, cống phẩm từ sứ thần các quốc gia đảm bảo sẽ làm cậu ngất xỉu!”

Ashurnasirpal làm sao biết được thực ra Kiều Tang đang bị lịch sử mê hoặc!

“Tang, những thứ này cậu có thích không? Tất cả đều là của cậu.”

Người thanh niên đem đống châu báu trang sức nhét vào tay Kiều Tang, “Tôi không muốn!” Rồi cậu thả chúng lại khay. ”Vô duyên vô cớ đưa tôi mấy thứ này làm gì? Tôi không phải phụ nữ nhé!”

Lời vừa nói ra, Ashurnasirpal liền sai người đem châu báu đặt một bên.

Vương mất hứng? Đám người Canaan vội vàng đem cực phẩm khiến họ kiêu ngạo trình lên “Oa!” Màu tím tinh tế tỉ mỉ, mềm mại mà bóng loáng, nhất thời khiến cho mọi người tán thưởng.

”Nó có tên là Tím Vương Giả, loại hàng dệt tơ vô cùng đắt đỏ này rất phù hợp để dâng lên bệ hạ tôn quý sử dụng.”

Kiều Tang trông thấy hàng mỹ nghệ tinh xảo, không nhịn được mà rời ghế, hào hứng hỏi thăm, ”Là thủy tinh (1)? Từ thạch anh chế thành có phải không?” Cậu tự tay chạm vào.

“Đúng vậy.” Sứ thần Canaan nhìn chăm chú mái tóc vàng kim lóe sáng.

“Sách sử đã nói, người Phoenician dùng cây sam (2) ở Lebanon để chế tạo Long cốt thuyền (3), có thể tự do lưu chuyển ở biển Địa Trung Hải. So với mộc thuyền của người Ai Cập (4) thì nhẹ nhàng và di chuyển nhanh hơn rất nhiều (5)… Hơn nữa, các ông đã từng vì vua Solomon (6) của Hebrew chế tạo đội tàu, bởi vậy họ đã đánh bại được hải quân Ba Tư.”

Kiều Tang càng nói càng hăng say, “Người Canaan chẳng những là nhà hàng hải, nhà phát minh, là những thương nhân linh hoạt nhạy bén~ trong lúc kinh thương mậu dịch ở các quốc gia còn đem văn tự do mình phát minh truyền bá khắp nơi. Do đó mới có chữ viết Hy Lạp, Arabic, Anh, Pháp của ba ngàn năm sau…”

Phát minh ra văn tự? Ba ngàn năm sau? Sứ thần Canaan ngạc nhiên chẳng kém quần thần Assyrian, vẻ mặt mơ hồ trừng mắt ngó Kiều Tang.

Taj nhìn Sứ giả tóc vàng thể hiện khí chất thông minh, bệ hạ chắc chắn sẽ càng thêm yêu thích cậu bé này, ông vê râu mỉm cười.

Quên mất rằng quanh mình có nhiều người đang nhìn, Kiều Tang không ngừng hỏi, “Như vậy, Long cốt thể tích bao nhiêu? Có thể chế tạo thuyền di chuyển trong sông ngòi nước nông được hay không?”

“Có thể.” Sứ thần Canaan mỉm cười, “Chỉ cần người đặt hàng yêu cầu, kiến trúc sư (7) của chúng ta sẽ thiết kế cho phù hợp.”

“Ah?” Ashurnasirpal thẳng lưng lắng nghe, cảm thấy vô cùng hứng thú, “Nếu thuyền chở đầy lương thực, vẫn có thể chuyển động được chứ?”

“Đương nhiên chuyển động dễ dàng! Thuyền của chúng thần có thể chạy nhanh như nước sông chảy xiết.”

Nhận được câu trả lời thoả đáng, Ashurnasirpal nhìn Taj, “Đế quốc Assyria chúng ta phải chăng cũng nên chế tạo Long cốt thuyền, sử dụng sông Tigris trong giao thông liên lạc Nam Bắc?”

Taj ra khỏi hàng trả lời, “Khi Tiên vương còn tại thế, thần đã từng vâng mệnh tiến Ai Cập bái phỏng Long cốt thuyền. Theo thần biết, loại thuyền kia thực rất tốt, đem nó dùng cho vận tải đường thuỷ tiết kiệm hơn so với việc chuyển vận trên đất liền tiêu tốn người ngựa.”

Trải qua một phen thảo luận cùng các thần tử, Ashurnasirpalquyết định, “Tốt, vậy thỉnh Canaan đến kiến tạo đội thuyền Assyria.”

Kiều Tang vuốt vuốt tấm vải Tím Vương Giả, nhìn đám người Canaan đang vô cùng vui mừng.

“Bệ hạ!” Bayyan kiến nghị, “Tự chúng ta có thể chế tạo thuyền, cũng đã có đội thuyền rồi, cần gì lãng phí của cải xây dựng mới?”

”Đội thuyền của chúng ta chỉ cần chuyên chở nặng thì tốc độ sẽ chậm lại, cho nên ta muốn thay mới toàn bộ.”

Lời hoàng huynh làm cho Bayyan khó chịu. Long cốt thuyền cái khỉ gì! Làm sao có thể sánh với tốc độ nước chảy? Nếu như nó thật sự khiến cho giao thông Nam Bắc nhanh chóng và tiện lợi, thế lực của gã ở phía Nam nhất định bị ảnh hưởng không tốt.

Uri biết rõ mối băn khoăn của Bayyan, lão ra khỏi hàng đế thêm vào, “Bệ hạ, thay mới đội thuyền... Thần cũng cho rằng không thỏa đáng.” Nhìn lên quân chủ, lão tiếp, “Chế tạo thuyền cần rất nhiều ngân sách, đế quốc chúng ta hàng năm đều hao tổn một lượng lớn cho chiến tranh ngoài biên giới cùng bình định nội loạn. Chẳng lẽ chỉ vì vài chiếc thuyền không trọng yếu mà tăng thuế má cho thần dân?”

Trong đám quan viên có người gật đầu đồng ý, có người còn chần chờ trông về bệ hạ của họ.

Ashurnasirpal nghiêng người dựa vào vương toạ, khóe môi nhếch lên, ”Những điều ngươi nói ta đều tinh tường, chiến tranh cần tiền, chế tạo thuyền cũng cần tiền. Ngươi yên tâm, ta sẽ không gõ đầu thần dân để tăng thuế… Ta có ý định cắt giảm số lượng Tư tế trong toàn quốc, thu lại sản phẩm thờ cống sau đó đem tất cả tập trung cho việc chế tạo đội thuyền mới. Đúng rồi… ” Hắn nghiêng người nói thêm một câu, ”Uri, ngươi không cần lo lắng. Bổng lộc  của ngươi không hề thay đổi, ta sẽ không truy xét.”

Cắt giảm số lượng quan Tư tế trong cả nước, quan viên nghị luận xôn xao. Cái gì phải tới rốt cuộc đã tới, đúng là một tên tiểu tử hỉ mũi chưa sạch, không biết trời cao đất rộng! Uri cực lực nhịn xuống bất mãn, hít một hơi sâu nói: “Bệ hạ... Nhân dân dâng tế phẩm đều muốn hiến cho Thần linh, chúng thần đâu dám đút túi tiền riêng. Quan Tư tế vốn là nô bộc trung thành của Thần linh, sao bệ hạ lại có thể nói cắt giảm là cắt giảm. Nếu bệ hạ thực sự muốn làm như vậy, Thần linh sẽ nổi giận!”

“Thần linh nổi giận? Ta chính là Thần linh, bất kể là Thần quan – Tư tế hay thần tử đều phải nghe lời ta.”

“Thần linh tuyệt đối sẽ không cần tới quan Tư tế!” Uri phản bác, “Bệ hạ, chẳng lẽ người đã quên: Người là do Thần linh phái sứ giả tới cứu, cắt giảm Tư tế chính là đem vật phẩm vốn để hiến cho thần linh thu về quốc hữu. Tại sao người không hỏi ý kiến Sứ giả của Thần linh?”

“Cái gì?” Kiều Tang đang mải thưởng thức cống phẩm từ Canaan, không chuyên tâm lắng nghe, thoáng một chút đã bị nhiều ánh mắt nhìn chằm chằm khiến cậu giật mình. Không biết đã phát sinh chuyện quái quỷ gì?

Phản ứng của Uri làm cho Ashurnasirpal cảm thấy thú vị, “Tang, mau nói ra chủ ý của cậu.” Hắn nhìn Kiều Tang sững sờ, hiếu kỳ Sứ giả của Thần linh sẽ trả lời ra sao đây?

“Ý kiến?” Kiều Tang đột ngột bị hỏi nên hoàn toàn chẳng hiểu mô tê gì.

“Ta sắp cắt giảm Tư tế cả nước, cậu có chủ ý gì không?”

“Ý kiến… Của tôi?” Kiều Tang lắp bắp, Ashurnasirpal đành giải thích một lần nữa thì cậu mới biết được bọn họ đang hiểu lầm cậu.

Cậu chỉ là một tên nhóc bình thường thuộc thế kỷ XXI ưa thích khảo cổ học~ không phải Sứ giả Thần linh khỉ mốc nào! Tựa như ánh mắt mọi người đều chăm chú tìm câu giải đáp trong lời nói của cậu. Cậu lục lọi trong mớ lịch sử Cổ đại mình lượm lặt được suốt thời gian theo cha lê lết khắp các di tích khảo cổ cùng sách vở phủ bụi, do dự hồi lâu mới lên tiếng.

“Chà, tôi không dám biểu đạt chủ ý to tát gì, chỉ muốn đem chút hiểu biết của bản thân nói ra. Thời đại này các người vô cùng kính sợ Thần linh, để có thể đến được kiếp sau hạnh phúc thì mỗi người phải đem nông sản thu hoạch cống cho Thần điện, do Tư tế tiếp nhận. Thần quan có địa vị cao phụ trách các ngày Đại lễ, phổ biến tinh thần và ý muốn của Thần linh tới thần dân Assyrian. Thần điện sở hữu vật hiến tế mà không cần dâng cho Quốc vương. Thần quan chân chính có thể phụ tá Vương, khiến cho quốc gia yên ổn nhưng nếu Thần quan có dã tâm thì hắn không chỉ mê hoặc tín đồ mà còn làm lung lay vương vị của người được lựa chọn thừa kế ngai vàng, tình hình như vậy thường gây ra nhiều nghi kị...”

Hít sâu một hơi, Kiều Tang nói tiếp: “Tại Châu Âu, Giáo hội Cơ đốc giáo có Tổng Giám mục – Giám mục –  mục sư cũng giống như Thần quan và Tư tế của người Assyrian. Rome thế kỷ V. TCN (8), Nước Pháp thế kỷ XIV(9) là lúc Vua cùng Giáo hội không ngừng phát sinh xung đột; Thế kỷ XVI, Vua Henry VIII của Vương quốc Anh hợp nhất quyền lực của nhà vua với Giáo hội…(10) Căn cứ theo lịch sử, luôn có sự xung đột quyền lực giữa Quốc vương và những quan chức Giáo hội, vấn đề là cuối cùng... Phần lớn chiến thắng thuộc về nhà cầm quyền.”

Ngôn ngữ Asssyrian trúc trắc cũng khiến mọi người hiểu đôi chút.

Ashurnasirpal tuy không hiểu hết lời cậu, nhưng chỉ câu nói ”Luôn có sự xung đột quyền lực giữa Quốc vương và những quan chức Giáo hội, vấn đề là cuối cùng... Phần lớn chiến thắng thuộc về nhà cầm quyền.” Hắn nghe được rất rõ ràng. ”Ha ha ha~ ” hắn cao giọng cười to, “Uri, ngươi nghe thấy rồi chứ? Sứ giả của Thần linh cũng tán thành ta, ngươi còn lời gì để nói không?”

“… ” Uri cứng họng.

Thoáng thấy Bayyan sốt ruột, lão càng hấp tấp, không nghĩ tới sứ giả thần linh lại nói như vậy~ thật quá hoang đường!

Đầu trọc phẫn nộ trừng mắt, mối hận này lão quyết không bao giờ quên.

Mình nói sai sao? Không đúng... Mình chỉ đem sự thật trong lịch sử nói ra. Kiều Tang càng nghĩ càng bất an bởi vì những lời của cậu mà đại điện thêm xôn xao bàn tán.

“Ha ha ha, ta đã sớm không muốn Uri nắm quyền lực thông qua Thần điện, âm thầm triệu tập các Tư tế dưới trướng. Tang, hôm nay có cậu hỗ trợ, ta rốt cục có thể chỉnh đốn những kẻ tư lợi bất chính kia.ki

Thanh niên cười hào sảng khiến Kiều Tang mâu thuẫn, “Tôi không giúp cậu, tôi chỉ..” Cậu hối hận rồi, lúc nãy không nên mở miệng~ đối với Lịch sử anh không nên tham dự mà nên lựa chọn vai trò khách quan, đứng một bên của dòng chảy mãnh liệt đó…

”Sao cậu lại lắc đầu?” Kiều Tang lui bước khiến Asshurnasirpal kém vui, dù vậy cũng không mấy ảnh hưởng tới tâm trạng thăng hoa của hắn, “Giờ ta đang vui vẻ, cậu cũng phải cười lên.” Hắn ra lệnh cho nô lệ dừng lại, kéo Kiều Tang rời ngọc liễn, chỉ phía trước mặt, ”Nhìn xem, vì cậu mà ta xây cung điện kia, sau khi hoàn thành, chúng ta sẽ ở đó.”

“Cung điện...?” Cảm thấy nhiệt độ bàn tay lớn đặt trên bả vai, Kiều Tang trong lòng bất định. Từ khi lạc về Assyria cổ đại, đây là lần đầu tiên cậu ra ngoài hoàng cung. Cậu cận thị nên chỉ có thể mơ hồ ngắm công trình kiến trúc phía xa đang được đẩy nhanh tiến độ thi công, ngửa đầu nhìn pho tượng khổng lồ bên cạnh.

Trấn giữ cửa cung điện là bức tượng mặt người mình bò đực có cánh lông vũ. Khảo cổ học ghi lại đó là Lamassu, thần bảo hộ đền đài thành quách của người Assyrian. Trên tường là những bức đồ án điêu khắc cảnh đế vương săn sư tử, hoặc miêu tả cảnh tượng tàn khốc của chiến tranh, văn tự cùng nhiều phù điêu tinh xảo khác. (11)

Asshurnasirpal liên tục cười nói tán thưởng: “Quốc gia của ta rất đẹp có phải không? Ta muốn cho em (12) mở rộng tầm nhìn~ không cần nhiều thời gian, ta sẽ tổ chức quân đội hùng mạnh, tấn công Judas – Israel – Ai Cập – Babylon… Ta muốn đưa lãnh thổ bọn chúng hợp nhất hoàn toàn vào Đế quốc Assyria!”

Nam nhân dã tâm bừng bừng, Kiều Tang thoáng thấy trên phù điêu những binh sĩ vung đao kiếm —— “Không thể!” Cậu kêu lên, ”Giết chóc huỷ diệt sẽ chỉ càng đem tới nhiều oán hận, phản kháng. Hơn nữa, cậu có nghĩ tới binh lính của cậu không? Bọn họ sẽ chịu được mấy năm liên tục chinh chiến? Như cậu đã nói, chiến tranh cần rất nhiều tài lực~ nhân dân hàng ngày lao động cực khổ vẫn phải nộp thuế cho quốc gia, chút ít còn lại dùng để sinh hoạt đã rất vất vả, cậu nhẫn tâm tăng thêm gánh nặng cho bọn họ ư?”

Đáp lại cậu, Asshurnasirpal ngạo nghễ tuyên bố, “Vì mở rộng Đế quốc Assyria, chiến tranh là không thể tránh khỏi! Quân đội, thần tử, thần dân đều phải thuần phục ta~ cho ta sở dụng.”

“Không đúng! Những lời của cậu thật vô căn cứ, ” Kiều Tang bác bỏ, ”Cậu không nên nghĩ tới phương pháp đáng sợ như vậy, hoàn toàn sai lầm. Nhân loại không cần chiến tranh, chỉ có hoà bình chung sống thì thế giới mới yên ổn phát triển và xã hội mới có thể tiến bộ… Hủy diệt con người là hạ sách, chủ trương tàn bạo tất vong!” Nghe vậy, Asshurnasirpal lập tức trở mặt, “Chủ trương tàn bạo tất vong? Ý của em là, ta sẽ chết? Nực cười!”

”Lúc nãy trên đại điện, rõ ràng em đứng về phía ta, tại sao bây giờ lại muốn trái ý ta?”

“Ah!” Kiều Tang bị người nắm chặt vai nên khó nén tiếng kêu đau, ”Tôi không muốn trái ý cậu, chỉ muốn… nói đạo lý… ” Cậu lúng túng, quay mặt tránh ánh mắt mắt giận dữ của nam nhân.

“Được rồi! Ta không muốn nghe em nói mấy lời kì quặc.” Bỗng nhiên bỏ dở cuộc nói chuyện không mấy thoải mái, Asshurnasirpal lôi Kiều Tang lên ngọc liễn, rồi lệnh cho nô lệ đi về hướng cung điện.

Trên đường đi không khí thực trầm mặc, Kiều Tang không nhìn Asshurnasirpal mà chỉ mông lung liếc Haidar ở phía bên ngoài màn tơ...

Haidar cùng các nô lệ khác đi theo ngọc liễn, lo lắng lời nói cử chỉ của Kiều Tang lần nữa chọc giận bệ hạ. Nhẫn nại không nhìn, không nghe~ dù sao Kiều Tang cũng chẳng phải là người cổ đại, cần gì nói nhiều với một tên man rợ như hắn? Kiều Tang cắn môi, buồn bực nghĩ thông thoáng giải phóng bản thân...

“Mau đứng lên!”

“Ah nha —— ”

Bỗng họ nghe được tiếng quát tháo, trông thấy một kẻ đang vung roi không ngừng quất lên một người quỳ trên mặt đất, “Ngừng lại!” Kiều Tang lên tiếng, nhân lúc đám nô lệ khiêng ngọc liễn không để ý liền nhảy xuống đất.

( Còn tiếp…)

(1) Thuỷ tinh được chế tạo với quy mô lớn khoảng 1700 TCN tại Lebanon, cụ thể là Sidon. Thuỷ tinh trắng lẫn thuỷ tinh màu đều được phát hiện trong khoảng thời gian này.

(2) Cây sam: Một loài giống cây thông. Có lẽ loại cây này chính là cây thông tuyết Lebanon màu lục từng được nhắc đến trong Kinh Thánh, cũng là biểu tượng của đất nước này.

tuyết tùng của Lebanon khá nổi tiếng. Vua Solomon đã sử dụng cây tuyết tùng trong việc xây dựng đền thờ, dầu của cây tuyết tùng được sử dụng để bôi lên giấy Papyrus giúp bảo vệ chúng khỏi những tác động của thời gian trong thời kì của hoàng đế La Mã Augustus. Và ngày nay, tinh dầu tuyết tùng được xịt trong tủ quần áo để giữ hương lâu hơn.

(3) Long cốt (Keel): Là bộ phận quan trọng, nằm ở dưới đáy thuyền theo trục dọc, kéo dài từ trước ra sau. Nó đóng vai trò như xương sống của 1 con thuyền. Bắt đầu từ trục xương sống này, người ta sẽ gắn vào những mảnh xương sườn (tức là công đà), để hình thành nên bộ khung của con thuyền. Long Cốt chính là điểm tựa để từ đó người ta gắn vào các bộ phận khác, nó còn có tác dụng “chẻ nước”, giúp con thuyền tiến thẳng về phía trước thay vì dạt sang hai bên.

Đối với các loại thuyền chèo hoặc thuyền máy, đôi khi người ta không dùng Long Cốt, nhưng đối với thuyền buồm thì nó là bộ phận không thể thiếu. Long Cốt của thuyền buồm thường sâu hơn rất nhiều so với thuyền máy, và đôi khi người ta còn đổ chì vào 1 đoạn Long Cốt để tăng thêm trọng lượng làm cho con thuyền hoạt động vững vàng hơn và không bị lật. Tuy nhiên ở 1 số thuyền buồm nhỏ người ta không muốn có Long Cốt sâu, vì nó sẽ cản trở con thuyền khi đi vào những vùng nước cạn. Để khắc phục điều đó, người ta đã phát minh ra các loại Long Cốt giả (Center board). Long Cốt giả có thể được kéo lên khi thuyền đi vào vùng nước cạn, và hạ xuống khi đi vào vùng nước sâu.

Có 2 loại Long Cốt giả: Loại có thể kéo lên bằng cách bật về phía sau được gọi là “Center Board”, loại còn lại có thể kéo thẳng lên được gọi la “Dagger Board”.

(4) Mộc thuyền của người Ai Cập: Những chiếc thuyền được làm bằng lau sậy bó ràng buộc giấy cói, loại thuyền này họ chủ yếu dùng để đánh cá và săn bắn. Các tàu thuyền bằng gỗ được làm bằng gỗ keo có nhiều ở Ai Cập và gỗ tuyết tùng nhập khẩu từ Lebanon ngày nay. Có nhiều loại tàu thuyền được người Ai Cập sử dụng, trong đó có thuyền Papyrus được làm bằng lau sậy bó ràng buộc giấy cói đã quất với nhau thành một dạng thân dài và mỏng có hình dáng của một lưỡi liềm nhẹ, điều khiển bằng mái chèo. Thuyền buồm thường chỉ có một cánh buồm vuông.

(5) Người Phoenician là những nhà hàng hải giỏi nên thuỷ quân của họ rất mạnh với Cat Trireme và Juggernaught bắn nhanh 65%. Họ chặt gỗ nhanh để duy trì lực lượng thuyền của mình.

Người Phoenician được cho là khai thông con đường giao thương giữa Anh quốc – nơi có nhiều mỏ thiếc cổ của Cornwall – với những thành phố như Tyrus, Sidon và Byblos ở vị trí mà ngày nay người ta gọi là Lebanon.

(6) Vua Salomon là vị vua đã đưa quốc gia Do thái vào một thời kỳ vàng son nhất trong lịch sử đất nước. Trong Kinh Thánh ông được vang danh vì sự khôn ngoan, giầu có và các trước tác của mình.

Ông lên làm vua vào khoảng 967 TCN. Hebrew lúc đó, trải dài từ ven sông Euphrates trên miền Bắc, vùng Lưỡng Hà, xuống đến tận vùng cực Bắc của Ai Cập, phía Nam.

Ông kết thân và liên minh chặt chẽ với Tyrus, một thị quốc phồn thịnh và là hải cảng phía Tây thuộc Lebanon, Tyus đã giúp vận chuyển gỗ và cung cấp cho Salomon những tay thợ nấu, đúc, và khắc đồng rất giỏi.

Sinh năm 848 trước Công Nguyên, Solomon chết năm 796 lúc 52 tuổi, làm vua được 40 năm. Đó là những năm huy hoàng nhất của quốc gia Do thái non trẻ. Ông được biết tới như là “chacham mi’kol ha’adam – người thông minh nhất trong loài người“.

(7) QT ghi là Tạo thuyền sư phó. Thực sự không tìm được từ nào cho hợp với người cổ, nên đành sử dụng từ hơi hiện đại một chút.

(8) Giáo hội Công giáo (cụ thể hơn gọi là Giáo hội Công giáo Rôma hay Giáo hội Thiên Chúa giáo La Mã) là một giáo hội Kitô giáo hiệp thông hoàn toàn với vị giám mục Rôma, hiện nay là Giáo hoàng Benedict XVI. Giáo hội này hình thành trên cơ sở cộng đoàn Kitô hữu nguyên thủy được Chúa Giêsu quy tụ thông qua mười hai Thánh Tông đồ, đặc biệt là Thánh Phêrô.

Giáo hội Công giáo là giáo hội Kitô giáo lớn nhất, đại diện cho hơn một nửa Kitô hữu và cũng là tôn giáo được tổ chức lớn và chặt chẽ hơn bất kỳ tôn giáo nào trên thế giới. Theo thông tin được thống kê trên “Statistical Yearbook of the Church”, lượng giáo dân của giáo hội trên khắp thế giới ở thời điểm cuối năm 2005 là khoảng 1.114.966.000 người, xấp xỉ 1/6 dân số thế giới.

Giáo hội Công giáo hoàn vũ được chia thành nhiều giáo phận ở nhiều quốc gia, thông thường là trên cơ sở lãnh thổ hành chính, đứng đầu mỗi giáo phận là một vị giám mục. Cuối năm 2006, số lượng giáo phận là 2.782.

(9) Pháp Là một nước Cơ đốc giáo La Mã truyền thống. Nửa thế kỉ trải qua chiến tranh tôn giáo, nước Pháp chìm trong bể máu của tín ngưỡng và quyền lực.

(10) Cuộc cải cách tại Anh khởi đầu với những mục tiêu chính trị của vua Henry VIII. Nhà vua muốn “hủy bỏ hôn nhân” với vợ là Catherine của Aragon để kết hôn chính thức với Anne Boleyn, với lý do là vợ không có hoàng tử để thừa kế ngai vàng, nhưng Giáo hoàng Clement VII từ khước. Lúc đó nhà vua nhận thấy sự cần thiết và ích lợi của việc thành lập Giáo hội Anh Quốc mà nhà vua đứng đầu giáo hội. Đạo luật Quyền Tối thượng năm 1534 tuyên bố vua Henry VIII là “Thủ Trưởng Tối Cao duy nhất trên trái đất” của Giáo Hội Anh Quốc (the only Supreme Head in Earth of the Church of England). Các đạo luật khác như luật giải thể tu viện năm 1542 mang một số lượng lớn các loại tài sản của tu viện Công Giáo vào tay nhà vua, rồi sau đó vào tay các nhà quý tộc. Điều này tạo nên các nguồn vật chất lớn lao hỗ trợ cho giáo hội mới vừa độc lập trên lãnh thổ nước Anh, dưới quyền cai trị của một quân vương.

Anh giáo độc lập với Giáo hội Thiên Chúa giáo La Mã.

(11) Xin xem lại chú thích các chương trước về Lamassu và kiến trúc cung điện của người Assyrian cổ đại.

(12) QT ghi là ”nàng” a~ Ta chết cũng không muốn gán cho em Tang cái kiểu gọi mất hứng ấy, nên ta chém là ”em”. Lần nữa thay đổi xưng hô: bạn vua xưng ta – em, bạn thụ xưng tôi – cậu. Sau này nếu ẻm điên lên, hoặc ta điên lên, ta sẽ cho bạn Tang xưng em với ảnh ;]