[Việt Nam] Sơ Thảo Lịch Sử Phong Trào Cộng Sản Ở Đông Dương

PHẦN THỨ BA

ĐẢNG CỘNG SẢN ĐÔNG DƯƠNG

(Thống nhất từ ngày 6-1-1930)

Chương VII

THỜI KỲ XÔVIẾT

III- CHUNG QUANH CÁC TỈNH KHỞI NGHĨA

Chính Xứ ủy Đảng Cộng sản ở Trung Kỳ đã tổ chức và lãnh đạo cuộc khởi nghĩa ở Nghệ An và Hà Tĩnh. Mãi đến sau ngày 12-9-1930, các đồng chí ở Trung ương mới biết đến cuộc khởi nghĩa và việc thành lập các Xôviết. Đó là khuyết điểm lớn nhất của Xứ ủy Trung Kỳ, Xứ ủy Trung Kỳ đã phát động các cuộc khởi nghĩa mà không xin chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương.

Tuy nhiên, nếu nghiên cứu cuộc khởi nghĩa ở miền bắc Trung Kỳ tách rời phong trào cách mạng chung ở Đông Dương thì sai lầm. Phong trào trước tháng 9, nhất là những thắng lợi bộ phận và rất nhiều của các cuộc biểu tình nông dân ở Nam Kỳ, vô số tấm gương sáng đoàn kết công nông binh, những sự kiện đó tất nhiên có ảnh hưởng rất lớn về chính trị đến quá trình của các biến cố ở miền bắc Trung Kỳ, những biến cố đã đạt đến đỉnh cao nhất vào tháng 9: vũ trang khởi nghĩa và thành lập các Xôviết.

Thế thì phong trào cách mạng trên khắp Đông Dương trong những tuần đầu của cuộc khởi nghĩa ở miền bắc Trung Kỳ là như thế nào?

Tại Bắc Kỳ đã nổ ra ba cuộc bãi công (công nhân làm muối ở Hải Phòng, Nhà máy sợi và Nhà máy tơ Nam Định) và một cuộc biểu tình nhỏ của nông dân ở Hương Công (Phủ Lý), nhưng nói chung phong trào rất yếu cho nên đế quốc có thể yên tâm điều động ở Bắc Kỳ một số đơn vị (ở Nam Định) và máy bay (từ Hà Nội) đưa vào đàn áp phong trào ở Nghệ An và Hà Tĩnh.

Còn tại các tỉnh khác ở Trung Kỳ thì sao? Ngày mồng 9-9, một đoàn 300 người định chiếm tỉnh lỵ Phan Thiết (ở phía nam), nhưng cuộc tiến công đã bị bóp nghẹt ngay từ trứng nước (4 người chết, 4 người bị thương).

Và ở Nam Kỳ thì tình hình ra sao? Phong trào vẫn mạnh như hồi tháng 8. Các cuộc biểu tình trong tháng 9 phần nhiều là tấn công vũ trang. Tại nhiều tổng (như ở Cao Lãnh) chính quyền về danh nghĩa thuộc bọn hương lý, nhưng thực tế lại nằm trong tay các nông hội do những người cộng sản đứng đầu. Cho nên trong lúc cuộc khởi nghĩa ở Trung Kỳ đang diễn ra thì tại Nam Kỳ, người ta đã tổ chức biểu tình đập phá các trụ sở xã ở Hữu Thanh, Thanh Lợi (Đức Hoà), Vĩnh Lộc (Gia Định), Bình Chánh, Ba Cụm (Chợ Lớn), Long Hiệp (Bến Lức), v.v..